دانشگاه تهران

دانشکده علوم اجتماعی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشدعلوم اجتماعی

گرایش مدیریت توسعه

موضوع :

تلفیق دانش بومی و نوین در مدیریت پایدار مراتع

(مطالعۀ موردی شهرستان دماوند)

استاد راهنما :

دکتر مصطفی ازکیا

استادمشاور :

دکتر مهدی طالب

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 1

بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4

اهمیت و دلایل انتخاب موضوع………………………………………………………………………………………………………….. 5

اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………. 8

فصل دوم : ویژگیهای مرتع و وضعیت مراتع در ایران و منطقۀ دماوند

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 10

1- تعاریف مرتع…………………………………………………………………………………………………………………………………. 10

2- اهمیت مراتع……………………………………………………………………………………………………………………………….. 14

3- تخریب مراتع……………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

4- کمیت و کیفیت مراتع ایران………………………………………………………………………………………………………….. 21

5- سیمای مراتع استان تهران……………………………………………………………………………………………………………. 26

6- سیمای مراتع شهرستان دماوند…………………………………………………………………………………………………….. 26

مرتع­داران منطقۀ دماوند و مراتع مورد­استفادۀ آنها…………………………………………………………………………….. 28

فصل سوم : مروری بر ادبیات موضوع و چارچوب نظری

بخش اول : الف) ادبیات موضوع

                ب) بررسی مطالعات مربوط به مدیریت مراتع

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

بخش اول : الف) ادبیات موضوع…………………………………………………………………………………………………………. 33

1. مدیریت مشارکتی سنتی برای حفظ مراتع…………………………………………………………………………………….. 38

دامداران عشایری و چگونگی بهره­برداری آنها از مراتع………………………………………………………………………… 40

دامداران روستایی و بهره­برداری از مراتع……………………………………………………………………………………………. 45

دانش­بومی و بهره­برداری بهینه از مراتع……………………………………………………………………………………………… 47

2. مدیریت مشارکتی ساخته­شده توسط دولت برای حفظ مراتع…………………………………………………………. 51

طرح­های مرتع­داری……………………………………………………………………………………………………………………………. 53

تعاونی­های مرتع­داری………………………………………………………………………………………………………………………… 61

نتیجه­گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………… 65

(الف)

ب) بررسی مطالعات مربوط به مدیریت مراتع…………………………………………………………………………………….. 68

الف ـ بررسی مطالعات مدیریت­های مشارکتی سنتی برای حفظ مراتع………………………………………………… 69

ب ـ بررسی مطالعات مدیریت­های مشارکتی ساخته­شده توسط دولت برای حفظ مراتع……………………… 73

بررسی و نقد منابع مرتبط با عنوان…………………………………………………………………………………………………….. 76

بخش دوم : چارچوب نظری

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

1. دانش­بومی، ویژگیها و اهمیت آن…………………………………………………………………………………………………… 79

1-1- مفهوم دانش­بومی…………………………………………………………………………………………………………………….. 79

2-1- اهمیت دانش­بومی……………………………………………………………………………………………………………………. 83

3-1- ویژگیهای دانش­بومی……………………………………………………………………………………………………………….. 87

4-1- بی­اهمیت شمردن بومیان و دانش آنها……………………………………………………………………………………… 91

5-1- بی­توجهی به دانش­بومی از دلایل شکست برنامه­های توسعه……………………………………………………… 97

6-1- توجه برنامه­ریزان توسعه به دانش­بومی………………………………………………………………………………………. 98

7-1- دانش­بومی راهی برای دستیابی به توسعه…………………………………………………………………………………. 101

8-1- دانش رسمی……………………………………………………………………………………………………………………………. 103

9-1- تلفیق دانش بومی و رسمی………………………………………………………………………………………………………. 107

2- بهره­برداری پایدار از منابع طبیعی…………………………………………………………………………………………………. 109

1-2- مفهوم توسعۀ پایدار………………………………………………………………………………………………………………….. 109

2-2- حفاظت از منابع­طبیعی در توسعۀ پایدار……………………………………………………………………………………. 111

3-2- کاربرد دانش­بومی در توسعۀ پایدار……………………………………………………………………………………………. 112

فصل چهارم : روش تحقیق

روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………… 115

سؤالات مربوط به چگونگی مدیریت مراتع میان عشایر شهرستان دماوند…………………………………………….. 123

سؤالات مربوط به چگونگی مدیریت مراتع در میان دامداران روستایی شهرستان دماوند……………………… 125

سؤالات مربوط به کارشناسان ادارۀ منابع­طبیعی شهرستان دماوند……………………………………………………….. 127

فصل پنجم : یافته­های تحقیق؛ دانش­بومی در مدیریت مرتع

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 131

مدیریت مرتع در میان تیرۀ حسینی…………………………………………………………………………………………….. 131

مدیریت مرتع در میان تیرۀ النچری……………………………………………………………………………………………… 146

(ب)

مدیریت مرتع در میان دامداران روستای هویر…………………………………………………………………………….. 162

مصاحبه با کارشناسان منابع­طبیعی………………………………………………………………………………………………. 174

فصل ششم : نتیجه­گیری و پیشنهادات

1- تعیین ظرفیت درست مراتع از طریق تعامل دانش بومی و رسمی……………………………………… 193

2- تعیین تاریخی مناسب جهت ورود و خروج دام به مراتع از طریق تعامل دانش­ بومی و رسمی 194

3- بهبود وضعیت مراتع فقیر با استفاده از شیوۀ قرق از طریق تعامل دانش بومی و رسمی….. 195

4- بذرپاشی مراتع با استفاده از تعامل دانش بومی و رسمی……………………………………………………… 196

5- بهینه­سازی سطح جمع­آوری آب باران از طریق تعامل دانش­بومی و نوین…………………………. 197

6- بهینه­سازی آب انبار از طریق تعامل دانش­بومی و نوین………………………………………………………… 198

7- دادن فرصت لازم جهت آمادگی پوشش­گیاهی مراتع حریم روستا در فصل بهار از طریق تعامل دانش بومی و نوین  198

*منابع تحقیق

الف) منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………… 201

ب) منابع لاتین………………………………………………………………………………………………………………………………. 207

* پیوست……………………………………………………………………………………………………. 208

فهرست جداول و تصاویر

عنوان جدول                                                                         صفحه

جدول شمارۀ (1): ارزش های غیرتجاری جنگل و مرتع در ایران …………………………………………….  16

جدول شمارۀ (2): درصد هرز آب تولیدی، مهارشده و نفوذیافته در خاکهای با پوشش متفاوت 20

جدول شمارۀ (3): رابطۀ پوشش­گیاهی و فرسایش خاک…………………………………………………………… 20

جدول شمارۀ (4): طبقه­بندی وضعیت و تولید مراتع کشور در ابتدای ملی­شدن جنگلها و مراتع        22

جدول شمارۀ (5): طبقه­بندی وضعیت و تولید مراتع کشور (تا قبل از سال 1375)……………….. 22

جدول شمارۀ (6): طبقه­بندی وضعیت مراتع کشور (سال 1374)…………………………………………….. 23

جدول شمارۀ (7): وسعت مراتع براساس مطالعۀ جدید سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری…. 23

جدول شمارۀ (8): وضعیت طرحهای مرتع­داری تا پایان سال 1383………………………………………… 58

جدول شمارۀ (9): آمار مساحت مراتع کشور در سال 1383…………………………………………………….. 59

عنوان تصویر                                                                         صفحه

تصویر شمارۀ (1): نقشه پوشش گیاهی کشور …………………………………………………………………………….  25

تصویر شمارۀ (2): نمای سطح صیقل…………………………………………………………………………………………… 158

تصویر شمارۀ (3): پوشش­گیاهی منطقۀ لار دماوند……………………………………………………………………… 208

تصویر شمارۀ (4): پوشش­گیاهی منطقۀ لار دماوند……………………………………………………………………… 208

تصویر شمارۀ (5): نمایی از چادر عشایر منطقه…………………………………………………………………………… 209

تصویر شمارۀ (6): نمایی از چرای دام در مراتع منطقه………………………………………………………………. 209

تصویر شمارۀ (7): گابیون­بندی در مراتع منطقه………………………………………………………………………….. 210

تصویر شمارۀ (8): چپربندی در مراتع منطقه………………………………………………………………………………. 210

تصویر شمارۀ (9): هدایت آب چشمه با استفاده از کَول…………………………………………………………….. 211

تصویر شمارۀ (10): بستن کیسۀ حاوی بذر به گردن بز و بذرپاشی مراتع……………………………….. 211

تصویر شمارۀ (11): علوفه­کاری در منطقۀ لار……………………………………………………………………………… 212

تصویر شمارۀ (12): کپه­کاری در مراتع منطقه…………………………………………………………………………….. 212

تصویر شمارۀ (13): نمای کلی فرسایش مرتع در منطقه……………………………………………………………. 213

تصویر شمارۀ (14): تراس­بندی در مراتع جهت کشت وزرع………………………………………………………. 213

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.